Πως προκαλείται η ενδομητρίωση;

Σχετικά με τα αίτια της ενδομητρίωσης δεν υπάρχει μία μονομερής απάντηση, αλλά διάφορες θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν πώς προκαλείται η ενδομητρίωση. Οι επικρατέστερες θεωρίες είναι αυτές της ανάστροφης έμμηνης ρύσης και της διασποράς μέσα από τα αγγεία της μήτρας, ενώ και η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει ρόλο. Μολονότι λοιπόν δεν είναι ξεκάθαρα τα αίτια της ενδομητρίωσης, ας δούμε τις κυριότερες θεωρίες:

Οι αρχικές εστίες ενδομητρίωσης

Μια από τις θεωρίες για το πώς προκαλείται η ενδομητρίωση, αναφέρει ότι στο έμβρυο υπάρχουν κύτταρα που μπορούν να μεταπλασθούν σε άλλα και όχι μόνο στα σωστά κύτταρα του κάθε οργάνου. Τα πολυδύναμα αυτά κύτταρα μετατρέπονται έτσι σε ενδομητρικά κύτταρα από την αρχή της ζωής της γυναίκας σχηματίζοντας τις αρχικές εστίες ενδομητρίωσης. Υπάρχουν δηλαδή κατά τη γέννηση της γυναίκας κύτταρα ενδομητρίου σε λάθος θέσεις.

Διαταραχή του σχηματισμού της μήτρας στο έμβρυο

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κύτταρα του εμβρύου τα οποία είναι καθορισμένα να σχηματίσουν τη μήτρα και την εσωτερική της επιφάνεια (το ενδομήτριο) παραμένουν έξω από αυτή όταν η μήτρα «κλείνει» κατά τον αρχικό σχηματισμό της. Ετσι, μερικά κύτταρα του ενδομητρίου δεν προλαβαίνουν να μπουν στη σωστή τους θέση. Τα εναπομείναντα αυτά κύτταρα προκαλούν την δημιουργία εστιών ενδομητρίωσης.

Διασπορά ενδομητρίου μέσα από τα αγγεία της μήτρας

Ορισμένοι επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι είναι δυνατόν κύτταρα ενδομητρίου να μπουν μέσα στα αιμοφόρα αγγεία της μήτρας ή στη λέμφο και από εκεί να μετακινηθούν και να μετεμφυτευθούν σε άλλα όργανα.

Διασπορά ενδομητρίου κατά την Καισαρική Τομή

Μερικές φορές η ενδομητρίωση αναπτύσσεται πάνω στην ουλή της καισαρικής τομής, πράγμα που σημαίνει ότι κύτταρα του ενδομητρίου στη διάρκεια της καισαρικής τομής μετεμφυτεύθηκαν σε θέση που δεν υπήρχαν πριν την επέμβαση. Λιγότερο συχνά μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια άλλων επεμβάσεων, αλλά γενικά πρόκειται για σπάνιο φαινόμενο με συχνότητα μόλις 0,03% - 0,4%.

Ενδομητρίωση από ανάστροφη εμμηνορυσία - Θεωρία του Sampson

Σύμφωνα με την παλαιότερη και ευρύτερα αποδεκτή θεωρία του Sampson, το αίμα της περιόδου μερικές φορές αντί να ρέει προς τα έξω, ρέει ανάποδα προς την πύελο, μέσω των σαλπίγγων, και έτσι ιστοί του ενδομητρίου (στρώμα και ενδομητρικοί αδένες) πέφτουν μέσα στην πύελο (κοιλιά) της γυναίκας.

Τα στοιχεία αυτά προσκολλώνται στα τοιχώματα των διαφόρων οργάνων (σάλπιγγες, ωοθήκες, έντερο, ουροδόχος κύστη, κοιλιακό περιτόναιο), εμφυτεύονται, τροφοδοτούνται με αίμα και μετατρέπονται σε ενεργείς εστίες ενδομητρίωσης, οι οποίες και αιμορραγούν κάθε φορά που η γυναίκα έχει έμμηνο ρύση, ακριβώς γιατί συμπεριφέρονται όπως και το κανονικό ενδομήτριο.

Το αίμα αυτό αθροίζεται τοπικά, περιχαρακώνεται από ουλές (συμφύσεις) που αλλοιώνονται με τον καιρό και σχηματίζουν κύστες. Εάν η θεωρία του Sampson είναι σωστή, τότε λογικά θα πρέπει η ενδομητρίωση να μην παρουσιάζεται πριν από την εμφάνιση της περιόδου.

Πειραματικά δεδομένα υπέρ της ανάστροφης εμμηνορυσίας ως προκλητικού αιτίου ενδομητρίωσης

Επίσης, πειράματα που έγιναν σε ζώα απέδειξαν ότι αναπτύσσεται ενδομητρίωση όταν πειραματικά αποφράσσεται ο τράχηλος της μήτρας και το αίμα της περιόδου εμποδίζεται να εξέλθει εκτός των γεννητικών οργάνων, οπότε ρέει ανάστροφα και εμφυτεύεται έκτοπα μέσα στα κοιλιακά όργανα.

Τα πειράματα αυτά δίνουν μια βαρύτητα στη θεωρία του Sampson, σύμφωνα με την οποία η ανάστροφη εμμηνορρυσία οδηγεί σε ενδομητρίωση. Βέβαια, έχει υπολογισθεί ότι πάνω από 70% όλων των γυναικών μπορεί να παρουσιάσουν κάποτε ανάστροφη έμμηνο ρύση, αλλά μόνο ένα 12-15% έπαθαν ενδομητρίωση.

Χειρουργικά ευρήματα κατά της θεωρίας του Sampson

Τι γίνεται με το υπόλοιπο 55%; Έχει παρατηρηθεί σε γυναίκες που υποβάλλονται σε πολλά χειρουργεία, ότι η νόσος δεν αλλάζει θέση-εντόπιση. Για παράδειγμα, αν στο πρώτο χειρουργείο βρέθηκε ενδομητρίωση στην ουροδόχο κύστη, τότε μπορεί να ανευρεθεί στο ίδιο σημείο πάλι και όχι σε άλλο όργανο και στο επόμενο χειρουργείο ή επόμενα χειρουργεία αν δεν αντιμετωπισθεί -και αφαιρεθεί- πλήρως.

Έτσι, εάν η θεωρία του Sampson ήταν απόλυτα σωστή, τότε θα ήταν λογικό να ανευρεθούν εστίες και σε άλλα όργανα. Η χειρουργική εμπειρία όμως δείχνει ότι αυτό δεν συμβαίνει.

Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι όταν αφαιρεθεί πλήρως μια ενδομητριωσική εστία χειρουργικά, υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να επανεμφανιστεί. Αυτό είναι υπέρ της μεταπλαστικής και γενετικής θεωρίας, διότι σημαίνει ότι η ενδομητρίωση είναι μια προκαθορισμένη νόσος, δηλαδή η γυναίκα έχει "ποσότητα" νόσου προκαθορισμένη (πολλή ή λίγη) και αν αυτή η ποσότητα αφαιρεθεί, τότε η νόσος δεν αναπτύσσεται ξανά.

Αλλα ευρήματα κατά της θεωρίας του Sampson

Άλλα ευρήματα που συνηγορούν εναντίον της θεωρίας του Sampson είναι το γεγονός ότι η ενδομητρίωση έχει ανευρεθεί και σε νεκροψίες νεογνών, τα οποία, όπως είναι φυσικό, δεν είχαν ποτέ περίοδο.

Επίσης, εάν η θεωρία του Sampson ήταν απολύτως σωστή, τότε θα έπρεπε να αναπτύσσεται ενδομητρίωση με μεγαλύτερη συχνότητα κατά μήκος του κόλπου και των έξω γεννητικών οργάνων. Στην πράξη, η ενδομητρίωση του κόλπου και του αιδοίου σπανίζει.

Η ενδομητρίωση μπορεί επίσης να βρεθεί σε απομακρυσμένες περιοχές από την πύελο, όπως ο εγκέφαλος, οι πνεύμονες, ο ομφαλός, ο ακουστικός πόρος, ο βλεννογόνος της μύτης. Οι εντοπίσεις αυτές συνηγορούν υπέρ της θεωρίας της μεταπλάσεως ή της εμφυτεύσεως μέσω αγγειακής διασποράς.

Γενικά, σήμερα θεωρείται ότι η μετεμφύτευση από το σωστό σημείο (το εσωτερικό της μήτρας) σε οποιαδήποτε άλλη λάθος θέση, αποτελεί ένα από τα κύρια αίτια της ενδομητρίωσης.

Ενδομητρίωση και κληρονομικότητα

Η ενδομητρίωση είναι μια πάθηση που κάποιες γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν, επειδή μπορεί να μεταβιβαστεί οικογενειακώς. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος στην οικογένειά σας την έχει, όπως η μητέρα, η αδελφή, η θεία ή η ξαδέλφη σας, μπορεί να έχετε περισσότερες πιθανότητες να την πάθετε κι εσείς. Οι επιστήμονες έχουν κάνει πολλές έρευνες για να κατανοήσουν πώς η ενδομητρίωση σχετίζεται με τα γονίδιά μας.

Σε μια μελέτη εξέτασαν 144 γυναίκες και διαπίστωσαν ότι η ενδομητρίωση ήταν πιο συχνή σε στενά μέλη της οικογένειας. Μια άλλη μεγάλη μελέτη έγινε το 2002 στην Ισλανδία, η οποία χρησιμοποίησε αρχεία οικογενειακού ιστορικού που πήγαιναν πίσω πάνω από 1.000 χρόνια. Η έρευνα διαπίστωσε ότι  γυναίκες με ενδομητρίωση είχαν συγγενείς με την πάθηση, ακόμη και αν δεν ήταν πολύ στενά μέλη της οικογένειας.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι δεν είναι μόνο ένα γονίδιο που προκαλεί την ενδομητρίωση, αλλά πιθανότατα ένας συνδυασμός διαφορετικών γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων που παίζουν ρόλο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν μια συγκεκριμένη γονιδιακή αλλαγή (που ονομάζεται ARID1A) η οποία μπορεί να συνδέεται με πιο σοβαρές περιπτώσεις ενδομητρίωσης. Τώρα εξετάζουν πιθανές θεραπείες που θα μπορούσαν να στοχεύσουν σε αυτή τη γονιδιακή αλλαγή για να βοηθήσουν τις γυναίκες με την πάθηση αυτή.

Τοξικές ουσίες

Τα διοξίνες είναι χημικά που μπορούν να βλάψουν το σώμα μας με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Μπορούν να επηρεάσουν το πώς λειτουργούν οι ορμόνες μας, να προκαλέσουν αλλεργίες και εξανθήματα στο δέρμα, να προωθήσουν φλεγμονές και στρες, να κάνουν ευκολότερη την εμφάνιση ασθενειών και ακόμα να προκαλέσουν καρκίνο. Ένα πείραμα σε πίθηκους έδειξε ότι η έκθεση σε διοξίνες για 4 χρόνια έκανε πιο πιθανή την εμφάνιση ενδομητρίωσης. 

Το πείραμα διεξήχθη σε 24 πιθήκους, οι οποίοι χωρίστηκαν σε 3 ομάδες:

1. η ομάδα ελέγχου δεν εκτέθηκε σε διοξίνες
2. η δεύτερη ομάδα έλαβε μια δόση 5ppt
3. η τρίτη ομάδα έλαβε μια δόση 25ppt

Μετά από 10 χρόνια, πραγματοποιήθηκε λαπαροσκοπικός έλγχος στους πιθήκους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει μια άμεση συσχέτιση μεταξύ της νόσου και της έκθεσης σε διοξίνη. Η σοβαρότητα της νόσου εξαρτιόταν από τη δόση της διοξίνης:

• στην ομάδα ελέγχου (καμιά έκθεση σε διοξίνες), 2 από τους 6 πίθηκους υπέφεραν από ελάχιστη ενδομητρίωση
• στη δεύτερη ομάδα (5 ppt διοξίνης), 5 από τους 7 πίθηκους εμφάνισαν συμπτώματα
• στην τρίτη ομάδα (25 ppt διοξίνης), μόνο ένα άτομο ήταν ελεύθερο από τη νόσο

Εκτός απο τις διοξίνες, έχουν κατηγορηθεί για πρόκληση ενδομητρίωσης τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (Polychlorinated biphenyls, PCBs), μια ομάδα από 209 συνθετικά παρασκευασμένων χλωριωμένους αρωματικούς υδρογονάνθρακες. Τα PCBs ήταν τόσο διαδεδομένα παλιότερα που υπολογίζεται ότι το 96% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει εκτεθεί σε αυτά είτε μέσω μολυσμένων τροφίμων ή άλλων διεργασιών (όπως π.χ με την συντήρηση μετασχηματιστών που χρησιμοποιούσαν PCBs, όπως στην περίπτωση μετασχηματιστών της ΔΕΗ πριν λίγα χρόνια).