Το αμνιακό υγρό

Σχηματισμός

Ο αμνιακός σάκκος σχηματίζεται νωρίς στην κύηση. Τα πρώτα σημεία της ανάπτυξης του αμνιακού υγρού ευρίσκονται στην έσω κυτταρική μάζα της βλαστοκύστης. Στην αρχή, το αμνιακό υγρό αποτελεί ένα διήθημα προερχόμενο από το μητρικό και το εμβρυϊκό εξωκυττάριο διαμέρισμα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι έως την 24η εβδομάδα, οπότε και αρχίζει η κερατινοποίηση στο δέρμα, σημαντική μεταφορά ύδατος γίνεται δια μέσου του εμβρυϊκού δέρματος προς το αμνιακό υγρό. Στο τελευταίο ήμισυ της κύησης την σημαντικότερη συνεισφορά στον όγκο του αμνιακού υγρού έχουν τα ούρα του εμβρύου. Ελάττωση του αμνιακού υγρού (ολιγάμνιο) παρατηρείται σε αγενεσία νεφρών αλλά και σε επιβράδυνση της ενδομήτριας ανάπτυξης του εμβρύου.

Ο ρόλος του ίδιου του εμβρύου στην ρύθμιση του όγκου του αμνιακού υγρού δεν έχει πλήρως εξακριβωθεί. Πάντως, είναι γνωστό ότι το έμβρυο καταπίνει αμνιακό υγρό, το απορροφά από τον γαστρεντερικό του σωλήνα αλλά και αυξάνει τον όγκο του αμνιακού υγρού, αποβάλλοντας μέσα στον αμνιακό σάκκο τα ούρα του. Η υπερβολική ποσότητα αμνιακού υγρού ονομάζεται πολυάμνιο και παρατηρείται μεταξύ άλλων και σε περιπτώσεις συγγενών ανωμαλιών, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα κατάποσης, όπως π.χ. σε ατρησίες ή αγενεσίες του πεπτικού σωλήνα.

Γενικά, το αμνιακό υγρό σχηματίζεται από τα ούρα και από τις εκκρίσεις του αμνίου, των πνευμόνων, της στοματικής κοιλότητας, του γαστρεντερικού σωλήνα και του δέρματος.

Ο όγκος του αμνιακού υγρού

Στην 8η εβδομάδα ο όγκος του αμνιακού υγρού είναι 5-10 ml και στην 10η 20-30 ml. Στην συνέχεια αυξάνει αναλογικά με την εμβρυϊκή ανάπτυξη και την ηλικία της κύησης, από τα 250 ml στην 20ή εβδομάδα στα 750-800 ml στις 32-34 εβδομάδες. Ακολούθως ελαττώνεται σταδιακά, και έτσι στις 40-42 εβδομάδες είναι 300 ml περίπου.

Στο ανθρώπινο έμβρυο δεν έχει βρεθεί ακόμη κάποιος συγκεκριμένος αισθητήρας, ο οποίος να ρυθμίζει τον όγκο του αμνιακού υγρού. Πιθανότατα, οι εμβρυϊκοί υμένες και η εμβρυϊκή επιφάνεια του πλακούντα να έχουν αναλάβει αυτόν τον ρόλο.

Το αμνιακό υγρό δεν είναι μία στατική αλλά μία δυναμικά ανανεώσιμη ποσότητα υγρού. Συγκεκριμένα, τα εμβρυϊκά ούρα παρέχουν περίπου 900 ml ανά ημέρα, οι πνευμονικές εκκρίσεις 150 ml, οι υμένες περίπου 25 ml και άλλα 15 ml προέρχονται από τις δερματικές, στοματικές και εντερικές εκκρίσεις στο τέλος της κύησης. Ταυτόχρονα 550 ml ανά ημέρα καταπίνονται από το έμβρυο, 500 ml ανά ημέρα απορροφώνται από τον πλακούντα και αποδίδονται στην εμβρυϊκή κυκλοφορία και άλλα 10 ml ανά ημέρα απορροφώνται από τους εμβρυϊκούς υμένες. Η μη παραγωγή ούρων από το έμβρυο οδηγεί σε ελάττωση του αμνιακού υγρού (ολιγάμνιο), ενώ αποφρακτικές καταστάσεις του πεπτικού οδηγούν σε πολυάμνιο. Η πράξη έχει δείξει ότι το πρώτο είναι ο κανόνας ενώ το δεύτερο δεν συμβαίνει πάντα απαραίτητα.

Πολυάμνιο καλείται η υπερβολική ποσότητα αμνιακού υγρού. Συνδέεται συχνότατα με οισοφαγική ή δωδεκαδακτυλική ατρησία, ανωμαλίες του κεντρικού νευρικού σωλήνα, όπως ανεγκεφαλία και υδροκεφαλία, βλάβες που όπως είναι ευνόητο παρεμβάλλονται στην διαδικασία της κατάποσης.

Ολιγάμνιο -δηλαδή ελαττωμένη ποσότητα αμνιακού υγρού- νωρίς στην κύηση συνδέεται με ποσοστό εμβρυϊκής απώλειας της τάξης του 80%. Όταν παρουσιάζεται αργά στην κύηση συνδέεται συχνότερα με επιβράδυνση της ενδομήτριας ανάπτυξης, με προεκλαμψία, με πνευμονική υποπλασία και τέλος με αποφρακτικού τύπου ανωμαλίες του ουροποιητικού.

Σύνθεση του αμνιακού υγρού

Το αμνιακό υγρό περιέχει κύτταρα (Ε, AF, F και G), άλατα (Na), ύδωρ, αντιμικροβιακούς παράγοντες (λυσίνη, λυσοζίνη, ιντερφερόνη-α), χολερυθρίνη, λιπίδια, πρωτεΐνες (οι αντίστοιχες αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα από εκείνες του εμβρυϊκού αίματος) και ορμόνες (αντίστοιχες αλλά συνήθως σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις από εκείνες των μητρικών).

Η κλινική σημασία του αμνιακού υγρού

Το αμνιακό υγρό κατ’ αρχήν προστατεύει το έμβρυο από μηχανικές κακώσεις απορροφώντας, όπως οι υδροπνευματικές αναρτήσεις, τις δυνάμεις κρούσης. Ακόμη, βοηθά παρέχοντας τον απαραίτητο χώρο και περιβάλλον στο έμβρυο να εκτείνει και να κάμπτει τα άκρα και τον κορμό του, δίνοντας την ευκαιρία να γυμνάσει τους αναπτυσσόμενους μύες του αλλά και τις αρθρώσεις του. Το προφυλάσσει από την επαφή και την πίεση της μήτρας και έτσι δεν δημιουργούνται συμφύσεις μήτρας-εμβρύου, που πολλές φορές είναι αίτιο παραμορφώσεων. Ο πλέον σημαντικός, ωστόσο, ρόλος του αμνιακού υγρού είναι η δυνατότητα της έκπτυξης των εμβρυϊκών πνευμόνων και της εκτέλεσης των αναπνευστικών κινήσεων. Έτσι, σε απουσία του αμνιακού υγρού πριν από την 24η εβδομάδα (λόγω μικρής παραγωγής ή ρήξης των υμένων) η πιθανότητα πνευμονικής υποπλασίας είναι μεγαλύτερη από 50%. Τέλος, σημαντική είναι και η συμβολή του στην ανάπτυξη και λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Με την βοήθεια του αμνιακού υγρού και τις καταποτικές κινήσεις το έμβρυο διατείνει τον εντερικό σωλήνα του, ο οποίος γίνεται επαρκώς διαβατός, και ουσιαστικά συντελεί στην ανάπτυξη του, αφού μεταφέρει τους απαραίτητους αυξητικούς παράγοντες για την ανάπτυξη και εξέλιξη του.

Τα κύτταρα του αμνιακού υγρού

Το αμνιακό υγρό περιέχει δύο οικογένειες κυττάρων: τα κύτταρα που προέρχονται από το έμβρυο και εκείνα που προέρχονται από το άμνιο. Τα προερχόμενα από το έμβρυο είναι μεγαλύτερα και απύρηνα. Τα προερχόμενα από το άμνιο, είναι μικρότερα και με εμφανή πυρήνα.

Από άποψη βιολογικών μελετών τα κύτταρα του αμνιακού υγρού διακρίνονται σε κύτταρα Ε (epithelia-like), AF (amniotic fluid cells), F (fi-broblast-like) και G (glial cells).

Η κλινική σημασία των εξετάσεων του αμνιακού υγρού

Οι βιοχημικοί και κυτταρικοί δείκτες του αμνιακού υγρού χρησιμοποιούνται σε μία πληθώρα εξετάσεων. Η λήψη του αμνιακού υγρού με βελόνη δια μέσου του προσθίου κοιλιακού τοιχώματος καλείται αμνιοπαρακέντηση και γίνεται μετά την 16η εβδομάδα. Εκτελείται συνήθως χωρίς τοπική αναισθησία και πάντα υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση για τον εντοπισμό του πλακούντα και του ασφαλέστερου σημείου εισόδου της βελόνης. Με την αμνιοπαρακέντηση μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια ο εμβρυϊκός καρυάτυπος.

Προγεννητικός έλεγχος

Η α-φετοπρωτεΐνη (AFP) είναι γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται από το εμβρυϊκό ήπαρ. Στο μητρικό αίμα αυξάνει σημαντικά μεταξύ 10ης-32ης εβδομάδας. Στο αμνιακό υγρό η μέγιστη τιμή της παρατηρείται την 13η εβδομάδα. Η υψηλότερη συγκέντρωση είναι στο εμβρυϊκό αίμα, μετά στο αμνιακό υγρό και, τέλος, στο μητρικό αίμα. Αυξημένες τιμές μπορεί να βρεθούν σε ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα (δισχιδής ράχη, ανεγκεφαλία, υδροκεφαλία), σε πολύδυμη κύηση, σε ενδομήτριο θάνατο, σε αιμορραγία πρώτου τριμήνου, σε βλάβες του πεπτικού (εξόμφαλος, γαστρόσχιση, ομφαλοκήλη, ατρησία 12δακτύλου), σε βλάβες του ουροποιητικού (οπίσθιες ουρηθρικές βαλβίδες), σε ολιγάμνιο, σε υπολειπόμενη ενδομήτρια ανάπυξη, στο σύνδρομο Turner, στην τετραλογία Fallot, σε ανοσοποίηση Rhesus, σε κυστικό ύγρωμα και σε ιεροκοκκυγικό τεράτωμα.

Μέτρηση της AFP στο μητρικό αίμα γίνεται στα πλαίσια του διπλού ή τριπλού τεστ (16η-18η εβδομάδα), όπου με αξιοπιστία 62% έως 67% μπορεί να πιθανολογηθεί η ύπαρξη συνδρόμου Down και βλαβών του νευρικού σωλήνα. Ακόμη, μπορεί να μετρηθεί απ' ευθείας στο αμνιακό υγρό που έχει ληφθεί με αμνιοπαρακέντηση. Η μέτρηση της AFP παλαιότερα ήταν πολύ χρήσιμη εξέταση. Σήμερα, τείνει να αντικατασταθεί από νεότερες μεθόδους, όπως το ultrascreen-test (μέτρηση αυχενικής διαφάνειας και των ΡΑΡΡ-Α, β-HCG, στην 11η-14η εβδομάδα με αξιοπιστία >90%), τον υπερηχογραφικό έλεγχο των ρινικών οστών του εμβρύου και υπερηχογράφημα 2ου επιπέδου στην 18η-22η εβδομάδα.

Χρωματοσωμικές ανωμαλίες και φυλοσύνδετα νοσήματα

Ο εμβρυϊκός καρυότυπος μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια από την καλλιέργεια των F κυττάρων του αμνιακού υγρού. Έτσι, μπορεί να διαγνωσθούν καρυοτυπικές ανωμαλίες, όπως η τρισωμία 21 (σύνδρομο Down), οι τρισωμίες 13,18 κ.ά. Επίσης διαπιστώνεται το εμβρυϊκό φύλο, στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει στην γενετική καθοδήγηση γονέων με φυλοσύνδετα νοσήματα, όπως η αιμορροφιλία, η μυϊκή δυστροφία κ.ά.

Μεταβολικές διαταραχές

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μεταβολικών νοσημάτων, εξαιρετικά σπανίων, όπως η νόσος Tay-Sach's, η γαλακτοζαιμία και άλλες, που μπορούν να διαγνωσθούν προγεννητικά με έλεγχο κυττάρων από το αμνιακό υγρό.

Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Δρ. Θάνο Παράσχο στα τηλέφωνα +(30) 210 6774104 και +(30) 697 3000432 ή συμπληρώνοντας την φόρμα επικοινωνίας μας.